Бұл сұраққа жауап бермес бұрын, алдымен мен өзімді «қазақстандық автор» деген ұғымның шеңберінде қарастырғым келеді. Бұның мәні мынандай: мен – ең алдымен бұл менмін, ал тек содан кейін ғана қалғандары туралы айтуға болады. Анам үшін мен оның ұлымын, әйелім үшін – оның жарымын, мәтіндерімнің оқырманы үшін ақынмын. Адам үшін ең бастысы ол – белгілі бір зат есімнің рөліне ие болу деп ойлаймын. Яғни, анам үшін мен оның жақсы (кез келген сын есім) ұлымын, әйелім үшін – адал жармын, ал, оқырманым үшін мен не жаманмын, не жақсымын. Егер оқырманға менің өлеңдерім ұнаса, ол менің ұлтымның кім екені туралы бас қатырмастан, тек өлеңдерім туралы ойлайтын болады. 

Мәселен, мен Герман Гессенің «Дала қасқырын» сүйіп оқимын. Ол: «Адам – бұл жүздеген ағашқа, жүздеген жеміске, жүздеген шөпке толы бақ»,  – деп жазады. Бұл тамаша бейнелеу. Бірақ мен «неміс жазушысы Герман Гессе» деп айтпаймын, мен үшін ол жәй ғана «Герман Гессе». Кобо Абэ: «Жылдан жылға шәкірттері  олардың жанынан өзеннің суындай ағады да кетеді, ал ұстаздар тастар тәрізді бұл ағынның түбінде қалуға мәжбүр», – деп жазады. Ұстаздарды тастармен, ал шәкірттерді – жанынан ағатын суымен салыстыруда қатыгездік те, сұлулық та бар. Бұл жерде де мен «жапон жазушысы Кобо Абэ» деп айтып отырған жоқпын. 

Бірақ кім үшін мен жәй ғана ақын емес, «қазақстандық автормын»?  Орыс тілінде сөйлеушілер үшін емес, отандастарым үшін де емес шығар.  Мен үшінші жақ үшін, яғни  аудармашы не аударманың оқырманы үшін қазақстандық автор боламын. Енді бұл әлемге қазақстандық автор ретінде не айта аламын? Кез келген нәрсені. Мен қазақпын. Мен қазақпын деп сеніммен айтамын, себебі оның дәлелі – төлқұжатымдағы бір жол және қысыңқы көзім. Мен қазақша емес, орысша ойлайтын, орысша сөйлейтін қазақпын. Мұның себебі қалыптасқан жағдайда емес, менің таңдауымда. Рас, бір жағынан мен орыс тілінің сүрлеуімен жүріп, жолдан адасқан көшпендімін, адасқан адам әдетте қалдырған ізін қайта тауып, сол ізбен жүріп, үйіне, жолының бастауына қайта оралады, өмірін өзінің жеке тарихындай қабылдап, өткенге көз тастап, әрі қарай басқа жолмен бармақ болады. Бірақ мен қайта оралмаймын. Мен қабырғалары жүздеген ақын-жазушының өлеңдеріне толы орыс тілінің кеңістігіне бауыр бастым. Мен бұл ауаға бауыр бастым. 

Әріптердің арасы үнемі бірдей болған соң, оны көре білу маңызды екеніне көз жеткіздім. Егер ол бірдей болмаса, бұл сөз емес, сөйлем. Осындай сөз ішіндегі титтей бос жерден ой бастау алады. Ү (ауа) с (ауа) т (ауа) е (ауа) л. Келесі бір аралық бұл – сөздердің арасындағы кеңістік. Ол үлкенірек, оны естуге болады. Сөйтіп, әр адамда өзінің сөзі бар, бұл – оның есімі. Ал есімі бұл – алғашқы ойды тудыратын, ішінде белгілі бір бос кеңістігі бар қабық.

Осының барлығы мен үшін бөтен кеңістікте сияқты. Бұрын мен ана тілімді білмегенім үшін ұялатынмын (бұл жерде мен күнделікті тұрмыстағы тілді емес, әдеби тілді меңзеп тұрмын), бірақ бүгінде мен тіл кеңістігі табиғи кеңістіктен артық емес деп ойлаймын. Басқаша айтқанда, бұған аса мән берудің қажеті жоқ. Егер біз пәтеріміздің қабырғаларын боясақ, бұл кіреберіс дәліздің қабырғаларының өңі кеткен, сұр болуы керек деген сөз емес. Бұл дұрыс емес. Біз кеңістіктің тепе-теңдігін сақтауымыз керек. Түсініктірек айтар болсам, егер менің пәтерім жасыл түске боялған болса, ал көршімнің үйі – көк түске, бұл менің пәтерім жасылға, ал көршімдікі көкке боялған дегенді білдіреді, бірақ кіреберіс дәліздің түсі көгілдір болмауы мүмкін. Таза болса, болды. Біз, заманауи адамдар, кеңістіктің тепе-теңдігін сақтай аламыз, бірақ басқа, маңызы бірдей өлшем әңгімемнің контекстінде қарама-қарсы құбылысқа айналып отыр. Мен уақыт тепе-теңдігі туралы айтып тұрмын. Мен мүмкін емес нәрселерді меңзеп тұрмын. Уақыт дегеніміз – бұл белгісіз бағытқа қарай, қай жаққа екені маңызды емес, құйындатып шауып бара жатқан бір үйір жылқы. Қандайда бір өнер кереметі бұл үйірдің жолын бөгеп тұруы мүмкін, үйірдің бір бөлігі өз еркімен емес, инерция бойынша сол сәттің құрдымына құлап кетеді, ал қалғандары бұрқыраған қалың дала шаңы астында қалып, не болып жатқанын түсінбей қалады. Мүмкін, уақыт – бұл жылқылар да емес, пішінінде ешқандай бейне де, махаббат та жоқ биік, суық мәрмәр мүсіндер болар. Бұл маңызды емес. Біз бәрібір сағатты адам ойлап тапқан ыңғайлы бір құрал ретінде қабылдаймыз. Уақыт – бұл орындық. Уақыт – бұл таңғы бір кесе кофе. 

Дегенмен, соғыстар пен індеттерге қарамастан, тыныштықтағы сөз өнері ғана бұл тепе-теңдікті әрқашан таба білген: оның арқасында адам баласы арқан бойымен жүретін әртістей ілгері қарай жүре берді. Жүру – бұл жалпы «қадам басу» деген сөз емес, бұл «сөйлеу әрі қарау» дегенді де білдіреді. Жақсы өлең – бұл мәңгілік, ал мәңгілікке біз қашанда жақынбыз, тек өз тәніңді, өз  теріңді сезуің керек, өйткені бұл нәзік шекарадан өту оңай. 

Тек көзіңді ашсаң. 

Мен бұл әлемге тағы не айта аламын? Қайталап айтамын, кез келген нәрсені, бірақ адамдардың мені тыңдағысы келе ме, ал тыңдаса, дұрыс түсіне ме? Олар дауысымды дала қызғалдағына, ал көмейімді қытай шыны гүл сауытына балай ма? Бұғаналар тек Атлант мұхитының жағалауы емес, түріктің қатты керілген садағының сабы де болуы мүмкін дегенді түсіне ме? Қылшандағы әр оқтың дірілін сезе ме? Мен білмеймін. Борис Поплавский өзінің «Күдіктер мен айқын нәрселер арасында» атты мақаласында: «Олар өздері үшін емес, көпшілік үшін де емес, достар үшін жазады. Өнер дегеніміз – бұл ғашықтардың кеңістік пен уақыт ішінде айырылысуына деген қарсылық, және бұл тәуекел етіп бейтаныс достарға жіберілген жеке хат. Сондықтан нағыз достың аз болатынындай, нағыз оқырман да аз. Сол үшін де әрбір нағыз оқырман сізбен дос болуы мүмкін немесе болғысы келуі мүмкін»,  – деген ойымен бөліседі. Міне, мен досыма былай дер едім. 

Бүгін мен бұтақтары екі метрдей қиылған ағашқа қарап тұрдым. Түбі кесілген бір бұтақ жерге құлап түспеді. Ол ағашпен адамдай «қол ұстасты». Қолын созып тұрған жоқ, ағаштың «қолын» ұстап тұрды. Бұл сәйкестік, бірақ мен осындай сәйкестіктерге жан-тәнімен берілгім келеді. Сол сияқты, ғарышты зерттейтін адам кейде ғылым туралы ойламай, жұлдыздарды жәй ғана тамашалап тұрады.