Какие темы в детской литературе актуальны именно для Казахстана и региона, какие - универсальны для всего мира?

Детская литература всегда основывалась на вечных человеческих ценностях – любви, добра, дружбы, смелости. И герои детских книг (Ер-Тостік, Буратино, Незнайка, Том Сойер, Алиса, Карлсон) всегда действовали, руководствуясь этим общечеловеческим принципам и выходили победителями.

Современный мировой и казахстанский книжный рынок пестрит разнообразными детскими книгами для разных «вкусов» и возрастов. И чтобы быть конкурентными и заметными среди зарубежных авторов, казахстанские детские писатели ищут уникальные темы, прорабатывают сюжетные линии, диалоги, переплетают их, экспериментирует со средствами и стилями языка.

В последние два десятилетия с выходом мирового бестселлера Гарри Поттера многие казахстанские авторы задумались о формуле успешной книги. Это синтез современной увлекательной истории и мифологии. Рецепт таков: придумать главных героев-детей, отправить их в чудесный мир, привнести в сюжет национальный колорит, заселить его «своими» сказочными персонажами из мифов и легенд, добавить динамику, современный язык  и вуа-ля – новый «Гарри Поттер» готов.

И, действительно, тема мифологии работает и пользуется популярностью среди детей. Одна из знаковых книг в этом направлении – трилогия «Приключения Бату и его друзей» Зиры Наурзбаевой и Лили Калаус. По сюжету обычные алматинские школьники неожиданно знакомятся с царевичем массагетов Аспарой и отправляются в сказочную страну, где ребятам предстоит найти священную Золотую чашу мудрости и справедливости.

События книг тесно связаны с сюжетами казахской мифологии, культурными традициями казахского народа и его историей. Например, в ходе поисков мальчики встречают мифологических персонажей, таких как Бапы-хан и Самрук, которые им помогают. А также противостоят злобному медведю Шахруху и коварному Жеку. Как и в «Гарри Поттере», мальчики проходят испытания дружбы, смелости, смекалки, и в конце обретают самих себя, более взрослых, ответственных, храбрых.

Для детей эта книга интересна тем, что написана она простым, доступным языком, увлекательным развитием сюжета, а мифологические персонажи являются настолько детально проработанными и интересными, что запоминаются навсегда. Погружаясь в мир «приключений Бату», казахстанские школьники точно познакомятся с новыми мифологическими героями казахских сказок и легенд, узнают больше о национальных традициях, поверьях и истории народа.

Еще одной актуальной темой для казахстанской детской литературы, на мой взгляд, является тема робототехники и новых технологий. Многие современные казахстанские школьники, будущие технари с удовольствием проводят время в секциях и клубах робототехники: собирают детали роботов, программируют, выполняют различные задачи. Это увлекательно, познавательно и формируют важные навыки для будущей профессии инженеров и технологов.

Отсутствие и нехватка детских книг по этой теме – большое упущение, на мой взгляд. Многим казахстанским детям хотелось бы больше читать о роботах, приключениях в мире машин и техники. Поэтому автор эссе написал повесть «Алан и Закария. Город актаматонов» о школьниках, которые занимаются робототехникой и участвуют в турнире роботов.

Отечественная детская литература всегда наблюдает за трендами мирового книжного рынка, пытаясь найти свой путь, следит за умонастроениями и предпочтениями современных детей. Но, несмотря на новые формы и методы чтения (гаджеты, платные подписки, сторителлинг), тема детской литературы для Казахстана и всего мира остается неизменной – это общечеловеческие ценности добра, дружбы, верности, любви. Как говорится, изобретать велосипед не нужно, все хранится в наших сказках, легендах, проверенной годами классике. Темы, которые направлены на человека, делают его чище, добрее, умнее.

•

Балалар әдебиетінің қай тақырыптары Қазақстан мен оған көршілес елдер үшін ғана өзекті, қай тақырыптары бүкіл әлемге ортақ?

Балалар әдебиеті махаббат, мейірімділік, достық, батылдық сияқты мәңгілік адами құндылықтарға негізделіп келеді. Бұл жалпыадамзаттық қағидаларға сүйене отырып, балалар кітаптарының кейіпкерлері (Ер Төстік, Буратино, Незнайка, Том Сойер, Алиса, Карлсон) кез келген жағдайдан жеңімпаз болып шыға алады.

Қазіргі әлемдік әрі қазақстандық кітап нарығы кез келген талғам мен жасқа сай балалар кітаптарына толы. Шетелдік авторлармен бәсекелес болу үшін, олардың көлеңкесінде қалмау үшін еліміздегі балалар жазушылары бірегей тақырыптар іздеп, диалогпен өрілген оқиғалар тізбектерін құрып, әртүрлі тілдік амалдарды, стильдерді қолдануға тырысады.

«Гарри Поттер» атты әлемдік бестселлердің шыққанынан кейінгі екі онжылдықта көптеген қазақстандық авторлар оларға табыс әкелетін кітаптың формуласы туралы ойлана бастады. Бұл қызықты заманауи хикая мен мифологияның синтезі болуы мүмкін. Ондай шығарманы жазу тәсілі мынадай: автор бала жасындағы басты кейіпкерлерді ойлап тауып, оларды сиқырлы әлемге саяхатқа жіберіп, сюжетке ұлттық реңк қосып, кітапқа өз халқының мифтері,  аңыздары мен ертегілерінен алынған кейіпкерлерді енгізіп, оқиғалардың өрбу қарқынын күшейтіп, қазіргі тілді қолданса, міне, жаңа «Гарри Поттер» дайын.

Шынымен де мифологиялық сюжеттер балалар арасында көп сұранысқа ие болып жатыр. Бұл бағыттағы маңызды кітаптардың бірі – Зира Наурызбаева мен Лиля Калаустың «Бату мен оның достарының бастан кешкендері» атты трилогиясы. Оның желісі бойынша, қарапайым алматылық оқушылар күтпеген жерден массагет ханзадасы Аспараны кездестіріп, ертегілер еліне келеді. Бұл елде олар даналық пен әділдіктің киелі Алтын тостағанын тауып алады.

Үш кітаптың оқиғалары қазақ мифологиясының сюжеттерімен, қазақ халқының тарихы мен мәдени дәстүрлерімен тығыз байланысты. Мысалы, тостағанды іздеу барысында балалар Бапы хан мен Самұрық секілді мифологиялық кейіпкерлерді кездестіріп, олардың көмегіне жүгінеді, ашулы аю Шахрухқа мен жымысқы Жекке қарсы шығады. Бұл трилогияда «Гарри Поттер» романындағыдай, балалар достық, батылдық, алғырлық сынақтарынан өтіп, ержетіп, ақыры өжет, жауапкершілік сезімі дамыған адамдарға айналады.

Бұл кітап ұғымды, жатық тілімен, шытырман оқиғалы сюжетімен, жан-жақты суреттелген,  естен кетпейтін мифологиялық кейіпкерлерімен балаларға қызықты. «Батудың бастан кешкендерінің» әлеміне сүңгіп, қазақстандық оқушылар қазақ ертегілері мен аңыздарының жаңа мифологиялық кейіпкерлерімен танысады, ұлттық дәстірлер, сенім-нанымдар мен қазақ халқының тарихы туралы мағлұмат алады.

Менің ойымша, қазақстандық балалар әдебиетінің тағы бір өзекті тақырыбы – бұл робототехника мен жаңа технологиялар. Қазіргі мектеп оқушыларының көбі, соның ішінде болашақ техника мамандары, бос уақытын робототехника секциялары мен клубтарында өткізуді ұнатады, сол жерде роботтарды құрастырып, бағдарламалайды, басқа тапсырмаларды орындайды. Бұл болашақ инженерлер мен технологтардың негізгі дағдыларын қалыптастыратын қызықты танымдық жұмыс.

Меніңше, осы тақырыптағы балалар кітаптарының жоқтыгы немесе жетіспеушілігі – бұл үлкен олқылық. Көптеген қазақстандық балалар роботтар жайлы, машиналар мен техникалық құрылғылар әлеміндегі шытырман оқиғалар туралы көбірек оқығысы келеді. Сондықтан бұл эссенің авторы робототехникамен айналысқан, роботтар турниріне қатысқан мектеп оқушылары туралы «Алан мен Закария. Актаматондар қаласы» повесін жазды.

Жаһандық кітап нарығының үрдістеріне назар аудара отырып, қазіргі балалардың қызығушылықтары мен әуестіктерін зерделей отырып, отандық балалар жазушылары өз жолын табуға тырысады. Гаджеттер, ақылы жазылымдар, сторителлинг сияқты оқудың жаңа формалары мен әдістерінің пайда болуына қарамастан, қазақстандық әрі әлемдік балалар әдебиетінің басты тақырыптары сол бұрынғыдай – бұл мейірімділік, достық, адалдық, махаббат сияқты жалпыадамзаттық құндылықтар. Жаңадан велосипед ойлап табудың қажеті жоқ, біздің аңыз-ертегілерімізде, уақыт сынағынан өткен классикамызда барлығы бар. Бұл адамды жан-жақты дамытатын, оны рухани тазалыққа, мейірімділікке, ақылдылыққа үйрететін тақырыптар.

•

What themes in children’s literature are relevant for Kazakhstan and the region, and which are universal for the whole world?

Children’s literature has always dealt with eternal human values – love, kindness, friendship, courage. Сhildren’s books characters (Er-Tostik, Pinocchio, Dunno, Tom Sawyer, Alice, Karlsson) have always acted according to these universal human principles and have come out victorious.

Contemporary book market, both globally and in Kazakhstan, is full of children’s books for different “tastes” and ages. In order to be competitive and stand out among foreign authors, Kazakhstani children’s writers search for unique themes, elaborate plot lines and dialogues, mix them, experiment with linguistic means and styles.

In the last two decades, with the release of the global bestseller “Harry Potter,” many Kazakhstani authors have mused on the formula for a successful book. It is a synthesis of a modern adventure story and mythological narrative. The recipe is this: think up children-protagonists, place them in a magic world, add national color to the plot, populate it with “local” fairy-tale characters from myths and legends, add dynamic action and modern language, and voilà – we have the new Harry Potter.

And, indeed, mythology works, it is popular with children. One of the iconic books like that is the trilogy “The Adventures of Batu and His Friends” by Zira Naurzbayeva and Lily Kalaus. Plotwise, ordinary Almaty school children accidentally meet Aspara, the prince of Massagetae, and go to the fantastic country where they are to obtain the sacred Gold Cup of wisdom and justice.

The events of the books have strong connections with mythology, traditions and history of the Kazakh people. For example, during the quest, the boys meet mythological characters Bapy Khan and Samruk and secure their help. They also confront the evil bear Shakhrukh and the treacherous Zhek. As in “Harry Potter,” the boys test their friendship, courage, wit, and at the end they find themselves more mature, responsible, and brave.

Children love this book because it is written in simple, accessible language, has fascinating plot twists, and the mythological characters are so detailed and engaging that they stick in memory for good. Plunging into the world of “Batu’s adventures,” Kazakh students will surely get acquainted with new mythological characters of Kazakh fairy tales and legends, learn more about national traditions, beliefs, and history of the people.

Another relevant topic for Kazakhstani children’s literature, in my opinion, is robotics and new technologies. Many modern Kazakhstani schoolchildren, future tech specialists, eagerly attend robotechnics clubs and study groups: assembling robot parts, programming, and performing other related tasks. These activities are fascinating, informative, and develop important skills in future engineers and technologists.

The scarcity of children’s books about this is a big omission, in my opinion. Many Kazakhstani children would like to read more about robots, adventures in the world of machines and technology. That’s why the author of this essay wrote the story “Alan and Zakaria. City of Actamatons” about schoolchildren who build robots and participate in robot tournaments.

Our country’s children’s literature is always watching the trends of the world book market, trying to find its own way, looking out for the mindsets and preferences of today’s children. But despite the new forms and methods of reading (gadgets, paid subscriptions, storytelling), the themes of children’s literature for Kazakhstan and the world remain the same. These are universal values of goodness, friendship, loyalty, and love. As the saying goes, there is no need to reinvent the wheel, our fairy tales, legends, and classical literature have all of these already. Literature focused on people makes us purer, kinder, smarter.